Yeni camiler nasıl olmalı?

Kendi enerjisini üreten, konferans salonu, sohbet odaları, otoparkı ve engelli girişi olan camiler hayal etmek artık zor değil. Günümüz imkanlarıyla bütün bu özelliklere sahip camiler yapılabilir. Bunun için yapılması gereken, eski camileri tekrar etme alışkanlığından vazgeçmek. Camilerin mimarisi, süslemesi ve işlevselliği, İslam medeniyetinin her asırda önemsediği konulardan biri oldu. Osmanlı coğrafyasında inşa edilen camiler bunun göstergesi. Her yapılan cami, bir öncekinin daha iyi teknikle ve döneminin günlük ihtiyaçları göz önünde tutularak inşa edilmiştir. Cumhuriyet dönemine baktığımızda, cami mimarisi anlayışının, Osmanlı döneminde yapılanları tekrar etmekten öteye geçmediğini görüyoruz. Bunda dini değerlerle çok barışık olmayan bir zihniyetin etkisi yadsınamaz. Çünkü, bu dönemde ibadethanelere ilgisiz kalınması, halkın kendi çabalarıyla camiler yaptırmasına yol açtı. Bu da ortaya niteliksiz işçiliklerle yapılmış, özgünlükten yoksun camiler çıkmasına neden oldu ve taklitçiliği doğurdu. Ayrıca geleneksel yapılara bakılarak inşa edilen bu camiler, günümüzde daha da gün yüzüne çıkan sıkıntıları da beraberinde getirdi. Osmanlı’dan bu döneme mimari alanda yaşanan çok önemli gelişmeler göz ardı edildi ve camiler yüzyıllar öncesinin mimari anlayışıyla yapıldı. Hatta, hala Mimar Sinan eserlerinin üzerine çıkılamayacağı düşünülüyor. Oysa mimarlara göre, Koca Sinan kendi döneminin en üst tekniğini kullandı, şimdinin değil. Bu yüzden, yapılacak camilere yeni bir üslup kazandırmak ve dini ritüellerden kopmadan camilerin işlevselliğini çağdaş öğeler üzerine kurmak gerekiyor. Bunun için ilgililere, “Yeni nesil camiler nasıl olmalı, hangi özellikte yapılmalı, insanlara hangi hizmetleri sunmalı?” sorularını sorduk. Mimarlar da, ilahiyatçılar da “Camiler yapılırken günümüz ihtiyaçları esas alınmalı” diyor.

Camiler toplumu bir araya getirmeli
İstanbul Ataşehir’deki Yeşil Cami’nin mimarı Adnan Kazmaoğlu, mimari anlamda eski camilerin esinlenme kaynağı olmaktan öteye geçmemesi kanaatinde. Aksi durumda ancak 400 yıl öncesinin ihtiyaçlarına cevap verebilecek bir caminin ortaya çıkabileceğini söylüyor. Yeni nesil camileri ise şöyle tarif ediyor: “Toplumu bir araya getirmeli. Normal ibadet alanları içinde, insanların sosyal olarak bir araya gelebilecekleri ortamlar olmalı. Bu, caminin özüne uygun olmasını da sağlar. Çünkü cami, kelime olarak bir araya gelme ve toplanma demek. Bunun dışında artık camilerde sergi ve konferans salonları, İslami sanatların icra edilebileceği mekanlar olmalı. Ayrııca, yeni yapılan her caminin bir kütüphanesi olması gerekir. İslam’da ibadet günlük hayatın içindedir, camilerde de ibadetin yanında dini ritüellere uygun bir şekilde günlük hayatın devam edebileceği ortamlar olmalı.” Yeni nesil camilere örnek gösterilebilir olan Yeşil Vadi Camii’nin mimarı Adnan Kazmaoğlu, camiler inşa edilirken mevlit, kandil gibi programların da düşünülmesi gerektiğini vurguluyor. Dini programlar için ikram yapılabilecek ortamların da eklenmesinin lüzumuna değiniyor. Bunun dışında Kazmaoğlu, ders yapmak ve sohbet etmek isteyenler için camiye gelenlere ayrı ortamlar sunulması fikrinde. Yeşil Vadi Camii’ni çizerken de bütün bunları göz önünde bulundurarak hareket etmiş. Eski Diyanet İşleri Başkanı Tayyar Altıkulaç da Adnan Kazmaoğlu’nun “Yeni nesil camiler çağdaş külliye mahiyeti taşımalı” fikrine paralel bir şey söylüyor: “Camiler, insanların ibadetleri dışında buluşma noktaları olmalı ve buna ortam hazırlayacak işlevsellikte tasarlanmalıdır.” Abdest almak sorun olmaktan çıkmalı, abdesthaneler, pek çoğumuz tarafından girilmek istenmeyen ya da insanların gözünde dışarıda namaz kılmayı zora sokan yerdir. İstinye Park Alışveriş Merkezi’nin mescidini yapan Kaya Üçler, yeni nesil camilerde özellikle abdesthanelere özen gösterilmesi gerektiğini belirterek, “Çoğu yerde şadırvanlarda oturma yeriyle çeşme arasında açık ya da başka sorunlar var. Bunlar abdest almayı güçleştiriyor ve İslami açıdan doğru olmayan abdest suyunun kıyafete sıçramasına neden oluyor. Sonra hanımlar için abdest alma yerleri yok. Olsa bile askısı ve aynası yok. Artık abdest mekanlarına da çağdaş bir standart getirmeli” açıklamasında bulunuyor.

Camilerdeki ayakkabı ve koku sorunu giderilmeli
Camilerde cemaatin en çok yakındığı meselelerden biri de koku. Kaya Üçler, gerek ayakkabılıktan gerekse halılardan kaynaklanan bu soruna da eğiliyor ve “Yeni nesil camilerde, ayakkabılık ve koku sorunu giderilmeli.” diyor. Önerisi ise öncelikle ayakkabıların konulabileceği ve kirli görüntüye sebep olmayan bir yer yapılmasıyla camiye seçilen halıların koku giderici özelliğinin olması. Üçler, kadın erkek girişlerinin de artık camilerde iki tarafı rahatsız etmeyecek şekilde olması gerektiği kanaatinde. Yenilenebilir enerji tercih edilebilir. Mimar Gülen Yalçınkaya’ya göre ise, camilerin İslam’ın ruhuna uygun olabilmesi için yeni yapılacak camilerde yenilenebilir enerji kullanılması gerekli. Hatta bunun için bir cami projesi çizmiş ve bu proje, yeşil bina sertifikalı ilk cami projesi özelliği taşıyor. Yalçınkaya, yenilenebilir enerjinin kullanıldığı bir caminin, ısıtma, elektrik, su gibi problemlerinin olmayacağı kanaatinde. Ayrıca, yeni nesil camiler yenilenebilir enerjiye sahip olmanın yanı sıra günümüz teknolojilerinden yararlanmalı, internet ve sinevizyon kullanma olanakları olmalı diyor.

Camilerin altına ticarethane yapılmamalı
Cumhuriyet döneminde yapılan camilerin genel problemi, altlarında dükkanların olması. Sanat tarihçisi Neval Konuk yeni yapılan camilerde özellikle buna dikkat edilmesi gerektiğini düşünüyor ve “İbadet ve ticaret bir yerde olamaz. Ayrıca medeniyet açısından da camilerin altında ticarethanelerin olması hoş bir görüntü değil” diyor. Mimar Adnan Kazmaoğlu ve Kaya Üçler de bu konuda Konuk ile aynı düşünceleri paylaşıyor. Konuk, bugünün camilerinde gözümüze çarpan bir başka eğretiliğe, renklere de değiniyor, “Camilerde pastel renkler kullanılmalı, aydınlık bina tarzı tercih edilmeli.” Engelliler için engeller kalkmalı. Yeni inşa edilecek camilerin hangi işlevsellikte olması gerektiği üzerine yorum yapan mimarların ortak önerilerinden biri de engellilerin muhakkak düşünülmesi gerektiği. Bugün pek çok cami, engellilerin abdest alabileceği, camiye girebileceği özelliklere sahip değil. Bu yüzden, mimarlar yeni yapılacak camilerde onların da düşünülmesini istiyor. Onlara ait bir yol veya asansörün muhakkak olması gerektiğini vurguluyor. Bunun yanında camilerin otoparklı yapılması gerektiğinin de üzerinde durmaktadırlar.